प्रकृति के गोद में बसे होने के कारण छत्तीसगढ़ प्राकृतिक दृश्यों से परिपूर्ण है। अनेक ऐतिहासिक, प्राचीन साम्राज्यों एवं राज्यों का केंद्र होने के कारण दर्शनीय स्थानों से पूर्ण है, साथ ही धार्मिक सम्प्रदायों की उत्पत्ति तथा अनेक धार्मिक स्थल भी यहाँ प्रसिद्ध है। आज का टॉपिक Chhattisgarh Ki Ek Jhalak में हम यही सब जानेंगे टेबल के माध्यम से जरुरी जगहों का वर्णन है जिसे आप आसानी से याद रख सकते है।
तो चलिए शुरू करते है आज का विषय.

छत्तीसगढ़ में स्थित आश्रम
आश्रम | स्थान |
रामकृष्ण मिशन आश्रम | नारायणपुर (1985 में आत्मानन्द द्वारा स्थापित) |
सप्तऋषि आश्रम | सिहावा पर्वत (धमतरी) |
तुरतुरिया आश्रम | बारनवापारा (महासमुन्द ) |
वाल्मीकि आश्रम | बारनवापारा (महासमुन्द ) |
लोमेश ऋषि आश्रम | राजिम गरियाबन्द) |
स्वामी विवेकानन्द सेवा आश्रम | रायपुर (1958 में आत्मानन्द द्वारा स्थापित) |
विवेकवर्धन आश्रम | महासमुन्द (यतियतनलाल द्वारा) |
सत्याग्रह आश्रम | रायपुर (पं. सुन्दरलाल शर्मा द्वारा) |
गहिरा गुरु आश्रम | जशपुर (खुड़िया गुफा-जशपुर ) |
श्रृंगी आश्रम | सिहावा पर्वत (धमतरी) |
शबरी आश्रम | शिवरीनारायण (जांजगीर-चाम्पा) |

छत्तीसगढ़ में संग्रहालय एवं पुस्तकालय
संग्रहालय | अवस्थिति | सन |
महन्त घासीदास संग्रहालय | रायपुर | 1875 |
आनन्द समाज पुस्तकालय | रायपुर | 1908 |
जिला पुरातात्विक संग्रहालय | जगदलपुर | 1988 |
सरस्वती पुस्तकालय | राजनान्दगाँव | 1909 |
नृजातीय म्यूजियम | जगदलपुर | |
महन्त सर्वेश्वरदास सार्वजनिक ग्रन्थालय | रायपुर | 1953 |
जिला पुरातात्विक संग्रहालय | बिलासपुर | 1983 |

छत्तीसगढ़ के पुरातात्विक स्थल
डीपाडीह | बलरामपुर |
महेशपुर | सरगुजा |
पाली | कोरबा |
खरौद | जांजगीर-चाम्पा |
मल्हार | बिलासुपर |
धनपुर | गौरेला-पेण्ड्रा – मरवाही |
पचराही | कवर्धा |
पलारी | बलौदाबाजार |
सिरपुर | महासमुन्द |
गढ़धनौरा | कोण्डागाँव (प्राचीन विष्णु मन्दिर) |
मदकूद्वीप | मुंगेली |
इसके अलावा सभी विषयो को ध्यान में रखकर प्रश्नोत्तरी की सीरीज तैयार की गई है इसे भी जरूर देखें।

छत्तीसगढ़ में प्रमुख शिव एवं विष्णु मन्दिर
शिव एवं विष्णु मन्दिर | स्थान / जिला |
रुद्रशिव | तालागाँव (बिलासपुर) |
पातालेश्वर महादेव का मन्दिर | मल्हार (बिलासपुर) |
महाकालेश्वर का मन्दिर | बेलगहना (बिलासपुर) |
नागेश्वर शिव का मन्दिर | दलहा पहाड़ (जांजगीर-चाम्पा) |
लक्ष्मणेश्वर शिव का मन्दिर | खरौद (जांजगीर-चाम्पा ) |
कलेश्वर शिव का मन्दिर | पीथमपुर (जांजगीर-चाम्पा) |
सिद्धेश्वर शिव का मन्दिर | पलारी (बलौदाबाजार) |
हटेश्वर शिव का मन्दिर | रायपुर |
चम्पेश्वर शिव का मन्दिर | चम्पारण्य (रायपुर) |
सोमनाथ शिव का मन्दिर | रायपुर (शिवनाथ एवं खारून नदी के संगम पर) |
कर्णेश्वर शिव का मन्दिर | सिहावा (धमतरी) |
फणीकेश्वरनाथ शिव का मन्दिर | फिंगेश्वर (गरियाबन्द) |
सोमेश्वर शिव का मन्दिर | राजिम गरियाबन्द) |
प्राचीन शिव का मन्दिर | 1.पाली (कोरबा), 2. तुम्माण (कोरबा) 3. देवबालोद (दुर्ग) 4. गंडई (राजनान्दगाँव) |
नरनारायण मन्दिर | शिवरीनारायण (जांजगीर-चाम्पा) |
लक्ष्मण मन्दिर | सिरपुर (महासमुन्द ) |
राजीव लोचन मन्दिर | राजिम (गरियाबन्द) |

छत्तीसगढ़ के धार्मिक स्थल
धर्म | स्थान / जिला | विशेष |
जैन धर्म | गुंजी (दमाउदरहा), जांजगीर-चाम्पा | प्रथम तीर्थंकर ऋषभदेव, |
आरंग (रायपुर) | भांड देवल मन्दिर | |
नगपुरा (दुर्ग) | 23वें तीर्थंकर पार्श्वनाथ मन्दिर | |
बौद्ध धर्म | सिरपुर (महासमुन्द) | बौद्ध एवं स्वास्तिक विहार |
ईसाई धर्म | कुनकुरी (जशपुर) | एशिया का दूसरा सबसे बड़ा कैथोलिक चर्च |
मदकूद्वीप (मुंगेली) | मनियारी एवं शिवनाथ नदी के संगम पर ईसाई धर्म का प्रसिद्ध मेला | |
इस्लाम धर्म (मुस्लिम) | तकिया मजार (अम्बिकापुर) | मजार लुतरा शरीफ (बिलासपुर) मजार (सैय्यदबाबा इंसान अली।) रनतपुर (बिलासपुर) |
कबीरपन्थ | दामाखेड़ा (बलौदाबाजार) | कबीरपन्थियों का तीर्थस्थल |
कुदुरमाल (कोरबा) | इस शाखा की स्थापना श्री धर्मदास के पुत्र मुक्तामणि साहब ने की थी | |
शैव धर्म | चम्पारण्य (गरियाबन्द) | चम्पकेश्वर महादेव मन्दिर |
तालागाँव (बिलासपुर) | रूद्र शिव प्रतिमा, देवरानी-जेठानी मन्दिर | |
पीथमपुर (जांजगीर-चाम्पा) | महादेव शिव मन्दिर | |
पाली (कोरबा) | शिव मन्दिर (बाणवंशीय विक्रमादित्य द्वारा निर्मित) | |
वैष्णव धर्म | खल्लारी (महासमुन्द) | नारायण मन्दिर |
राजिम (गरियाबन्द) | राजीव लोचन मन्दिर (विष्णु मन्दिर) | |
सिरपुर (महासमुन्द) | लक्ष्मण मन्दिर (विष्णु भगवान मन्दिर) | |
शिवरीनारायण (जांजगीर चाम्पा) | नर नारायण मन्दिर | |
देवी माँ | रतनपुर (बिलासपुर) | महामायादेवी मन्दिर |
डोंगरागढ़ (राजनान्दगाँव) | बम्लेश्वरी देवी मन्दिर | |
दन्तेवाड़ा | दन्तेश्वरी मन्दिर | |
चन्द्रपुर (जांजगीर-चाम्पा) | चन्द्रहासनी व नाथलदाई मन्दिर |

भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षण द्वारा छत्तीसगढ़ राज्य में केन्द्र संरक्षित स्मारकों की सूची
जिला | संरक्षित स्मारक |
सरगुजा | सीताबेंगरा गुफा उदयपुर, अम्बिकापुर |
जोगीमारा गुफा उदयपुर, अम्बिकापुर | |
बिलासपुर | प्राचीन गढ़ मल्हार |
पातालेश्वर महादेव मन्दिर, मल्हार | |
कण्ठी देऊल मन्दिर, रतनपुर | |
रतनपुर स्थित समस्त स्मारक | |
अजमेरगढ़ किला आमनाला | |
शिव मन्दिर बेलपान, बिलासपुर | |
मुंगेली | पाली अभिलेख सेमरसल |
जांजगीर-चाम्पा | काशीगढ़ किला बावनबाड़ी |
विशाल विष्णु मन्दिर | |
छोटा मन्दिर | |
कोटमी किला कोटमी | |
ईंट निर्मित शबरी मन्दिर, खरौद | |
ईंट निर्मित इंदल देऊल मन्दिर खरौद | |
माँ अष्टभुजी मन्दिर, अड़भार (सक्ती) | |
केशव नारायण मन्दिर, शिवरीनारायण | |
चन्द्रचूड़ मन्दिर, शिवरीनारायण | |
कोटगढ़ किला, बरगवाँ | |
कोरबा | महादेव मन्दिर पाली, कटघोरा |
चित्तौड़गढ़ लाफा, पाली | |
महादेव मन्दिर तुमान | |
भग्न मन्दिर कटघोरा | |
बेमेतरा | सीता देवी मन्दिर देवरबीजा, बेमेतरा |
सती स्तम्भ देवरबीजा, बेमेतरा | |
दुर्ग | शिव मन्दिर देवबलोदा, दुर्ग |
शिव मन्दिर धमधा, दुर्ग | |
रायपुर | भाण्ड देऊल, आरंग रायपुर |
बलौदाबाजार | महादेव मन्दिर, बलौदाबाजार |
आदित्य को समर्पित मन्दिर बलौदाबाजार | |
महासमुन्द | लक्ष्मण मन्दिर, सिरपुर |
सिरपुर स्थित समस्त टीले | |
गरियाबन्द | राजीव लोचन मन्दिर, राजिम गरियाबन्द |
सीताबाड़ी, राजिम गरियाबन्द | |
रामचन्द्र मन्दिर, राजिम गरियाबन्द | |
बस्तर | महादेव मन्दिर बस्तर, जगदलपुर |
नारायणपुर मन्दिर नारायणपाल जगदलपुर | |
काष्ठ निर्मित मृतक स्मृति स्तम्भ डिलमिली, जगदलपुर | |
दन्तेवाड़ा | दन्तेश्वरी मन्दिर में रखी प्राचीन प्रतिमाएँ |
दन्तेश्वरी मन्दिर | |
महापाषाणीय स्मारक (उर्सकल) गमावाड़ा | |
कारली महादेव मन्दिर समलूर | |
बारसूर | गणेश प्रतिमा |
मामा-भांजा का मन्दिर | |
चन्द्रादित्य मन्दिर | |
बीजापुर | भैरमदेव मन्दिर भैरमगढ़ |
कोण्डागांव | ईंटों का टीला गढ़घनौरा |
CGBIGUL का ONELINK जिसमें आपको सभी जानकारी एक ही पेज में मिल जायेगा।
आज का पोस्ट आपको जानकारी पूर्ण लगा हो तो कमेंट करके जरूर बतायें एवं कोई त्रुटि हो तो अवगत करें।
अपनी तैयारी मजबूत रखें सफलता तो मिल के रहेगी।
जय हिन्द !